تغذیه

ذکر هنگام غذا خوردن

رهنمودهای اسلام در مورد خوردن تنها سلامت جسم را تضمین نمی کند بلکه تضمین کننده سلامت هم جسم و هم جان است.

از آنجا که عقل و علم، بر همه رازهای آفرینش احاطه ندارند، چه بسا حکمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز، مجهول باشد ولی بی تردید این به معنای بی دلیل بودن آن رهنمودها نیست، چنان که فلسفه شماری از احکام اسلام، در گذشته مجهول بود و امروزه علم به راز آنها پی برده است.

در منابع روایی برای خوردن و آشامیدن، آدابی از سوی پیشوایان دین ذکر شده است که ناظر به شروع غذا با نام خدا و پایان غذا با حمد اوست.

روایات در این زمینه چنین می‌گویند:
1. امام موسای کاظم(علیه السلام) می‌‌گوید: پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) به امام علی(علیه السلام) سفارش نمود: یا علی هنگامی که شروع به خوردن غذا نمودی، بسم اللّه بگو، و هنگام پایان غذا بگو الحمد لله؛ چرا که دو فرشته نگهبانت از تو جدا نمی‌شوند تا حسنات را برایت بنویسند، مگر این‌که خودت آنها را از خویشتن جدا کنی. [1]

2. امام صادق(علیه السلام) می‌‌فرماید: هنگامی که سفره پهن شد، بگو بسم اللّه و هنگام  آغاز و پایان غذا نیز بسم الله بگو و هنگامی که سفره جمع شد بگو الحمد لله. [2]

 اهمیت یاد خدا هنگام غذا خوردن
امام علی (علیه السلام): به هنگام غذا خوردن خدای را یاد کنید و از بیهوده گویی اجتناب کنید، زیرا که طعام نعمت و رزقی از خداوند است و بر شماست که در آن خدای را یاد کرده و شکر گویید. (فروع کافی، جلد 6، صفحه 296)

امام علی (علیه السلام) در سفارش های خود به کمیل: به گاه غذا خوردن از آن کسی نام ببر که با وجود نام او، دیگر هیچ دردی زیان نمی رساند و نامش، شفای همه بیماری ها و ناتن درستی هاست.(بحارالانوار، جلد 66، صفحه 425، حدیث 41)

امام علی(علیه السلام): هر کس خواست غذا بخورد، نام خدا را بر زبان آورد، خوب غذا را بجود و در حالی از غذا خوردن دست بکشد که هنوز میل به خوردن دارد و به آن احساس نیاز می کند.

امام علی (علیه السلام): هر کس که می خواهد غذایی او را آزار ندهد، تا گرسنه نشده، چیزی نخورد و آن گاه هم که خواست بخورد، بگوید:

"بسم الله و بالله" (طب الائمه لابنی بسطام، صفحه 60 )

3. راوی می‌گوید هنگامی که غذا برای ما آورده شد، شنیدم که امام کاظم(علیه السلام) می‌فرمود: ستایش خدایی را که برای هر چیزی مقرراتی قرار داد.

به امام گفتم: این غذا هنگامی که آماده و خورده می‌شود چه مقرراتی دارد؟

امام فرمود: مقرراتش این است که هنگام پهن‌شدن سفره با نام خدا شروع کنید و زمان جمع‌شدن سفره او را حمد و سپاس گویید. [3]

4. امام صادق(علیه السلام) فرمود: هنگامی که غذا خوردی یا شربتی نوشیدی، بگو الحمد لله. [4]

5. در روایتی دیگر از امام صادق آمده است: خوردن و نوشیدن را با یاد و نام خدا آغاز کن و بعد از پایانش بگو: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یُطْعِمُ وَ لا یُطْعَمُ» ستایش پروردگاری را سزاست که غذا را در اختیار بندگانش قرار داد، اما هیچ کس به او طعامی تقدیم نخواهد کرد. [5]

6. و نیز حضرتشان می‌فرماید: هنگامی که سفره را در برابر امام سجاد(علیه السلام) می‌نهادند می‌گفت: «اللَّهُمَّ هَذَا مِنْ مَنِّکَ وَ فَضْلِکَ وَ عَطَایَاکَ فَبَارِکْ لَنَا فِیهِ وَ سَوِّغْنَاهُ وَ ارْزُقْنَا خَلَفاً إِذَا أَکَلْنَاهُ وَ رُبَّ مُحْتَاجٍ إِلَیْهِ رَزَقْتَ وَ أَحْسَنْت‏ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا لَکَ مِنَ الشَّاکِرِینَ» بار خدایا این از منت و فضل و بخشش توست! آن ‌را برای ما پربرکت و گوارا کن و عوضش را به ما ده و چه بسا نیازمندانی که به آنان روزی دادی و احسان کردی. بار خدایا! ما را از شکرگزاران قرار ده! و هنگامی که سفره را برمی‌داشتند می‌فرمود: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی حَمَلَنَا فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقَنَا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلَنَا عَلَى کَثِیرٍ مِنْ خَلْقِهِ (أَوْ مِمَّنْ خَلَقَ) تَفْضِیلًا» سپاس خدایی را سزاست که ما را در بیابان و دریا گردش داد و از پاکیزه‏‌ها به ما روزى داد و بر بسیارى از آفریدگانش(یا آنچه آفریده) برترى داد. [6]

7.  امام صادق(علیه السلام) از امام علی(علیه السلام) نقل می‌کند؛ هنگام خوردن غذا تا می‌توانید خدا را یاد کنید و صدای ناهنجار در نیاورید؛ چرا که طعام، نعمت خدا و بخشی از روزی او است که شکر و سپاسش بر شما واجب است. [7]

7. امام صادق از پدر بزرگوارش از حضرت علی(علیه السلام) نقل می‌‌کند؛ کسی که هنگام خوردن غذا خدا را یاد کند، هیچ‌گاه از آن غذا مورد سۆال قرار نمی‌‌گیرد. [8]

7. یا در روایتی دیگر آمده است: هر فردی که غذایی بخورد و بعد از آن بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَطْعَمَنِی هَذَا مِنْ رِزْقِهِ مِنْ غَیْرِ حَوْلٍ مِنِّی وَ قُوَّةٍ» سپاس خدایی را که از روزی خویش این غذا را خوراکم کرد بدون آن‌که من (مستقلّاً) توانایی این کار را داشته باشم، گناهان گذشته‌‌اش بخشوده خواهد شد. [9]

آنچه از مجموع روایات به دست می‌آید آن است که دست کم هنگام آغاز خوردن و نوشیدن باید «بسم اللّه» و هنگام پایان آن «الحمد لله» گفت.

گفتنی است یاد خدا و سپاس از نعمت‌هایش به هر زبانی که باشد کفایت می‌‌کند و گفتن عبارت عربی موضوعیت ندارد.

 پی نوشت ها:
[1]. ر. ک: برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ ج ‏2، ص 431، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
[2]. همان، ص 433.
[3]. همان، ص 431.
[4]. همان، ص 434.
[5]. همان. ص 434.
[6]. همان، ص 433.
[7]. همان، ص 433.
[8]. همان، ص 434.
[9]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ‏95، ص 14، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

.

"بسم الله الرحمن الرحیم"

آداب خوردن طعام:

حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام هم خود نکات بهداشتی غذا خوردن را رعایت می فرمود و هم به فرزندان خود می آموخت که چگونه زندگی کنند، و چگونه با روش های بهداشتی از انواع بیماری ها مصون بمانند.

روزی به فرزند خود، امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود:

«اَلا اُعَلِّمُکَ أرْبَعَ خِصالِ تَسْتَغْنی بِها عَنِ الطِّبِّ؟

قالَ: بَلی

قالَ: لا تَجْلِسْ عَلَی الطِّعامِ اِلاَّ و أَنْتَ تَشْتَهیهِ وَ جَوِّدَ الْمَضْغَ وَ اِذا نِمْتَ فَاَعْرِضْ نَفْسَکَ عَلَی الخَلاءِ....»

«فرزندم! آیا به تو چهار چیز یاد ندهم که با عمل به آنها از دارو و درمان بی نیازشوی؟

امام حسن علیه السلام پاسخ داد: بله!

حضرت علی علیه السلام فرمود: هیچگاه بر سر سفره غذا منشین مگر آن که گرسنهباشی. و از سر سفره غذا بلند مشو، مگر آنکه هنوز به غذا میل داشته باشی، و غذا را خوب بجو و هرگاه خواستی بخوابی پیش از آن به دستشوئی برو.[1]

آداب نوشیدن آب:

حضرت امام رضا علیه السلام از پدر و اجدادش چنین روایت می فرماید:

اِنَّ الْحُسَیْن بنَ عَلِی علیه السلام قالَ:«کانَ اَمیرالمُؤمنین علیه السلام یَأمُرْنا اِذاتَخَلَّلْنا أنْ لا نَشْرِبَ الْماءَ حَتّی نتمَضْمَضَ ثَلاثاً.»

امام حسین علیه السلام فرمود:« پدرم امیرمؤمنان به ما دستور می داد که: هرگاه مسواک کردیم آب ننوشیم، آب را در دهان بچرخانیم و دور بریزیم ». مگر آن که اوّل سه بار مضمضه کنیم ؛ زیرا ابتداء باید دهان و دندان پاک گردند و سپس از دهان و دندانِ پاک آب نوشید.» [2]

پی نوشت ها:

[1] مجموعهٔ ورّام ص 73

[2] مکارم الاخلاق ص  1

.

.-----------------------------------------------------

غذاهای مورد علاقه پیامبراکرم{*صلی الله علیه وآله*}چه بود؟

طبق آنچه که از متون روایی و تاریخ زندگی پیامبر اسلام{*صلی الله علیه وآله*} که در اختیار ما است، به دست می آید که رسول خدا{*صلی الله علیه وآله*} معمولاً از غذاهاى حلال می خورد. مگر در مواردی مانند این که می خواست در اجتماع حاضر شود، سیر، پیاز و... نمی خورد؛ برای این که دهان مبارکش بوی سیر ندهد و باعث اذیت مردم نشود. یا نان گندم که در آن زمان تقریباً غذای مرفهین بود، میل نمی کرد. اما محبوب ‏ترین غذاها پیش آن حضرت گوشت بود. رسول خدا از گوشت، ماهیچه و گوشت سردست را دوست داشت؛ گوشت ران را مکروه می شمرد؛ زیرا این قسمت به مخرج بول نزدیک است.[1] از گوشت مرغ و گوشت حیوانات صحرایى و پرندگان شکار شده میل مى ‏کرد، ولى خود آن حضرت شکار نمى ‏نمود.

امام صادق {*علیه السلام*} فرمود: محبوب ترین دسرها نزد رسول خدا سرکه و زیتون بود؛ چراکه حضرتش فرمود این غذای پیامبران است.[2]

پیامبر{*صلی الله علیه وآله*} کدو را دوست داشت و به یک نوع آن که «دباء» نامیده مى ‏شود، علاقه داشت، و پنیر می خورد. وقتى روزه می گرفت و مصادف ایام رسیدن «رطب» بود، فقط با آن افطار مى‏ کرد، و هسته آن را به گوسفندان مى‏داد. اکثر غذاى آن حضرت خرما و آب بود. شیر و خرما و حلیم مى‏خورد، و عسل و خرما را خیلى دوست داشت.

وی همچنین نان، روغن، سرکه، کاسنى، ریحان کوهى و کلم تناول می کرد. نان جو، الک نشده مى‏خورد، و هرگز نان گندم نخورد، و از نان جو نیز سیر نشد. هرگز (چون مترفین) بر سفره رنگین غذا نخورد، تا از دنیا رحلت کرد. سیر، پیاز و تره نمى‏خورد.[3] و عسلى که در آن مغافیر بود میل نمی کرد.[4]

محبوب ترین میوه ‏ها پیش آن حضرت، انار، خربزه و انگور بود. اکثر اوقات انگور را دانه دانه میل می فرمود. خیار را با خرما می خورد، هندوانه را با خربزه و گاهى با شکر، و بسا با خرما میل مى‏ کرد.

نزد پیامبر طعامى حاضر نشد که در آن خرما باشد، مگر این که از خرما شروع مى‏کرد. آن حضرت هرگز طعامى را مذمت نکرد، اگر دوست داشت مى‏خورد، و اگر دوست نداشت از آن میل نمی کرد، ولی آن را به دیگران حرام نمى‏ نمود.

وی همچنین با کسانى که آن حضرت را دعوت مى‏کردند روى زمین و یا هر چه فرش شده بود. مى ‏نشست و هر جور غذایى که داشتند با آنان تناول مى ‏کرد، اما وقتى مهمان براى آنان مى ‏آمد، حضرت با مهمان خود غذا می خورد. پیامبر تنها غذا نمی خورد، و بهترین طعام نزد آن حضرت غذایى بود که شرکت ‏کنندگان در آن بیشتر باشند.[5]

ஜ▬▬▬▬▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ஜ
سند:
[1] ر.ک: طباطبائی، سید محمد حسین، سنن النبى صلى الله علیه و آله، ترجمه، فقهی، محمد هادى، ص 166- 192، کتاب فروشى اسلامیه، تهران، چاپ هفتم، 1378 ش.‏
[2] کلینی، کافی، ج 6، ص 328، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1365ش.
[3] البته پیامبر از آن رو سیر، پیاز و تره نمی خورد که چون در مسجد حاضر می شد برای آن که بوی آن باعث اذیت مردم نشود. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 519، کتابفروشی داوری، قم، چاپ اول، 1385ش.
[4] مغافیر چیزى است که از گیاهان در شکم زنبوران عسل مانده و هنگام درست شدن عسل در آن باقى مى‏ماند و بوى بدى به عسل مى‏دهد.
[5] برای آگاهی بیشتر در این باره، به کتاب سنن النبى صلى الله علیه و آله، که گرد آوری روایات درباره زندگی پیامبر اکرم است مراجعه کنید.