آداب خوابیدن

عبد اللَّه بن احمد بن عامر طائى از امام رضا (علیه السلام) و او از پدرانش نقل مى‏کند که حسین بن على (علیه السلام) فرمود:

على بن ابى طالب (علیه السلام) در مسجد کوفه بود که مردى از اهل شام به پا خاست و از او مسأله‏هایى پرسید، در میان سؤال‏هاى او یکى هم این بود که گفت:

به من خبر بده که خوابیدن چند نوع است؟

فرمود: خوابیدن بر چهار وجه است:

پیامبران بر پشت مى‏خوابیدند و چشمانشان نمى‏خوابید و در انتظار وحى خدا بودند، و مؤمن که بر پهلوى راست و رو به قبله مى‏خوابد و پادشاهان و فرزندان آنها که بر پهلوى چپ مى‏خوابند تا آنچه خورده‏اند گوارا گردد و شیطان و برادرانش و هر دیوانه و مریض که به روى خود مى‏خوابند

الخصال / ترجمه جعفرى، ج‏1، ص: 381

.

امام باقر علیه السّلام فرمود:

خواب‏ اوّل روز از کم عقلى و حماقت و موجب فقر است و خواب کوتاه ظهر یا قیلوله نعمت یا موجب جلب نعمت است، و خواب پس از عصر حماقت است، و خواب میان مغرب و عشاء آدمى را از روزى محروم مى‏سازد.

من لا یحضره الفقیه / ترجمه غفارى، على اکبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر، ج‏2، ص: 207

.

محمّد بن کردوس از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود:

هر کس وضو بگیرد و به بستر خواب رود، بسترش به هنگام خواب مانند جایگاه سجده او خواهد بود.

ثواب الأعمال و عقاب الأعمال / ترجمه انصارى، ص: 41

.

از نبى اکرم (صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم):

هر که‏ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ را در بستر بخواند خداوند گناه پنجاه ساله او را بیامرزد.

مکارم الأخلاق / ترجمه میرباقرى، ج‏2، ص: 48

.

امام صادق علیه السّلام در باره تسبیح حضرت فاطمه علیها السّلام به هنگام خواب فرماید:

هر که به هنگام خواب تسبیح حضرت فاطمه علیها السّلام را به جاى آورد از کسانى محسوب مى‏شود که خداوند را ذکر کثیر گفته‏اند.

زندگانى حضرت زهرا علیها السلام ( ترجمه جلد 43 بحار الأنوار) ترجمه روحانى، ص: 1010

.
ابراهیم بن مهزم گوید مردى گفت: از حضرت رضا علیه السّلام شنیدم میفرمود:

هر کس هنگام خواب‏ آیة الکرسىّ‏ را تلاوت کند بخواست خدا بمرضى که او را فلج کند گرفتار نشود،

ثواب الأعمال و عقاب الأعمال / ترجمه غفارى، ص: 235

.

امام صادق علیه السلام روایت مى‏کند که فرمود:

«پرخوابى‏، دین‏ و دنیا را از بین مى‏برد.»

منابع فقه شیعه (ترجمه جامع أحادیث الشیعة)، ج‏22، ص: 165
..........................



زمان های نامناسب خواب
● خواب سحر:
سحراز حدود یک ساعت و نیم قبل از اذان صبح شروع می‌شود و با اذان صبح به پایان می‌رسد. بیدار ماندن در این زمان، علاوه بر فواید طبی بر جسم انسان، تاثیرات زیادی بر رشد روحی و معنوی او دارد؛ تاجایی‌ که تمام عرفا وبزرگان، رشد عقلانی و روحانی خود را حاصل بیداری و مناجات در این زمان می‌دانند.

امام علی علیه‌السلام: خوابیدن قبل از نماز صبح، پریشانی و فقر می‌آورد. به گفته یکی از حکما تمام موجودات زنده (به غیر از سگ که بیدار بوده و تا صبح نگهبانی می‌دهد) در این ساعت از شبانه‌روز بیدارند.

امام باقر علیه‌السلام: "بر حذر باش از خواب بین نماز شب و نماز صبح."

در روایات نیز خواص زیادی برای برخاستن در این ساعات و اقامه نماز شب هم‌چون زیبایی صورت، نورانیت چهره و ... آمده است.

امام رضا علیه‌السلام: خودت را عادت بده که ساعتی از شب را برخیزی.

قرآن کریم می‌فرماید: ".. شب را به جز کمی از آن به پا خیز و ... بیداری در این زمان است که موجب افزایش توان انسان برای فعالیت روزانه می گردد(سوره مزمل آیات 1 الی 7)

ازمنظر علم نیز، وقتی پس از نیمه شب می‌خوابید، ظاهر بدن سرد و دمای محیط هم سرد است و سردی خیلی زیاد می‌شود. بنابراین برخواستن از خواب پس از نیمه شب برای رفع این سردی مفید بوده و موجب تعدیل دمای بدن می‌گردد. هم‌چنین آن ساعات، زمان سکوت و آرامش است که در دیگر زمان‌ها نمی‌توان این آرامش را یافت


● خواب عیلوله:
فاصله زمانی بین اذان صبح و طلوع خورشید را بین‌الطلوعین و خواب در این زمان را عیلوله می‌نامند. عیلوله از ماده ((علل)) و به معنای مرض است؛ زیرا خواب در این زمان بیماری زاست.

امام صادق علیه‌السلام: "خواب بامداد، شوم و مانع روزی است. چهره را زشت و رنگ را زرد می‌گرداند، پس مبادا در این زمان بخوابید."

این زمان، زمان نزول فرشتگان است و هر کس در این زمان بخوابد، از دریافت رزق کامل خود و برکات معنوی آن محروم خواهد شد.

امام سجاد علیه‌السلام به ابو حمزه ثمالی فرمودند: "قبل از طلوع آفتاب نخواب که من این کار را از تو نمی‌پسندم؛ زیرا حق تعالی روزی بندگان خود را در این زمان قسمت می‌کند و هر که این ساعت را خواب باشد، از روزی محروم می‌گردد



● خواب فیلوله:
خواب ضعف و سستی است و به خواب بعد از روز (بعد از طلوع خورشید) گفته می‌شود.

امام باقر علیه‌السلام: خواباول روز بی‌عقلی است؛ زیرا موجب سردی بدن می‌شود؛ لذا فرد در طول روز کسلاست و شور و نشاط کافی جهت انجام فعالی‌تهای روزانه خود ندارد. همانبحرانی که نسل‌های امروزی در اثر بی‌توجهی به این دستورات طبی وروان‌شناسی اسلام گرفتار آن شده‌اند.



● خواب غیلوله:
خوابیدن حدود نیم ساعت قبل از غروب را غیلوله می‌گویند. این خواب موجب هلاکت انسان می‌شود.

امام باقر علیه‌السلام: خواب بعد از عصر حماقت است.

● خواب بین‌العشائین:
خواب از اذان مغرب تا زمان عشاء (دو ساعت بعد از اذان مغرب) مناسب نیست.

امام باقر علیه‌السلام: خواب بین نماز مغرب و عشاء انسان را از رزق محروم می‌کند.

امیرالمومنین علیه‌السلام: خوابیدن قبل از نماز عشاء پریشانی و فقرمی‌آورد چون باقی‌مانده رزق هر فرد از بین الطلو عین در این زمان پخش می‌شود.


● شب‌های خاص:
در احادیث معصومین تاکید زیادی بر بیداری واحیاء شب‌های خاصی مانند شب نیمه شعبان، لیالی قدر و ... شده است



زمان‌های مناسب خواب

● خواب قیلوله: خواب پیش از ظهر (حدود نیم ساعت قبل از اذان ظهر تا اذان ظهر) را خواب قیلوله گویند که بسیار مفید بوده و موجب نشاط و تقویت قوای مختلف بدن می‌شود.

شخصی نزد پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله رفت و سوال کرد:

من حافظه‌ای قوی داشتم ولی اکنون فراموشی بر من غالب شده است. حضرت پرسیدند:آیا خواب قیلوله می‌کردی و اکنون آن را ترک کردی؟ گفت: بله. حضرت فرمودند: دوباره خواب قیلوله بکن. چون این کار را کرد، حافظه‌اش برگشت.

امام باقر علیه‌السلام: (خواب قیلوله نعمت است)؛ زیرا گرمی هوای روز ، سردی ظاهر بدن را تعدیل می‌کند.

امام خمینی قدس سره نیز در انجام خواب قیلوله استمرار می‌ورزیدند.



● خواب اول شب:
خواب سر شب یعنی بعد از نماز عشاء تا نیمه شب شرعی است که بسیار مناسب است و هرساعت آن برابر با دو و نیم تا سه ساعت است و از نیمه شب شرعی تا یک ساعتبه اذان صبح که هر یک ساعت برابر یک ساعت می‌باشد؛ به این معنی که کیفیت خواب اول شب بسیار زیاد است و خستگی کار روز را ازبین می‌برد.



● خواب حیلوله:
خواب بعد از ظهر را خواب حیلوله گویند. حیلوله یعنی حایل میان انسان و نماز ظهر و عصر که پس از نماز اشکالی ندارد.



برگرفته از جزوات استاد خیراندیش و دکتر خوش‌نژاد
منبع احادیث: کتاب حلیه‌المتقین

پ ن 1:
حضرت آیت الله العظمی بهجت(ره) در پاسخ به سوالی درباره این که
چگونه برای خواندن نماز شب و سحرخیزی توفیق پیدا کنیم، می فرمایند:
«کسالت در نماز شب به این رفع می شود که بنا بگذارید هر شبی که موفق به خواندن آن نشدید،
قضای آن را به جا آورید... در تعبدیات کوه کندن و کار طاقت فرسایی از ما نخواسته اند؛
سخت ترینش نماز شب خواندن است که در حقیقت تعیین وقت خواب است نه اصل بی خوابی.
بلکه نیم ساعت زودتر بخواب تا نیم ساعت زودتر بیدار شوی.
آیا می ترسی اگر بیدار شوی دیگر خوابت نبرد و بمیری؟
اگر خواب بمانی، در خواب هم ممکن است بمیری...
در اوقات توفیق مسامحه نکنید؛ در سایر اوقات موفق می شوید.»
برگرفته از کتاب «پرسش های شما، پاسخ های آیت الله بهجت(ره)- ص۲۱»

پ ن 2:
در روایت است که بیدار ماندن بعد از نماز عشاء
فقط برای چند کار مجاز است:
تلاوت قرآن
نماز خواندن،
تحصیل علم،‌
بردن عروس به خانه‌ی داماد
و سفر.
● سند ۱: عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(ص) قَالَ:
«لَا سَهَرَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ إِلَّا لِأَحَدِ رَجُلَینِ، مُصَلٍّ أَوْ مُسَافِرٍ»
(وسائل‏ الشیعه/۶/۵۰۴؛ بحار الأنوار/۷۳/۱۷۹)

● سند ۲: «عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (ع) عَنْ آبَائِهِ (ع) عَنِ النَّبِی (ص) قَالَ:
«لَا سَهَرَ إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مُتَهَجِّدٍ بِالْقُرْآنِ أَوْ فِی طَلَبِ الْعِلْمِ أَوْ عَرُوسٍ تُهْدَی إِلَی زَوْجِهَا»
(وسائل ‏الشیعه/۲۰/۹۲؛ الجعفریات/۹۴؛ الخصال/۱/۱۱۲؛ بحار الأنوار/۱/۲۲۲ و ۷۳/۱۷۸ و ۱۰۰/۲۶۷؛
مستدرک‏ الوسائل/۵/۱۱۷ و ۱۴/۱۹۵؛ روضه الواعظین/۱/۶؛ نوادر راوندی/۱۳)

● سند ۳: عَنِ الصَّادِقِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ (ع) عَنْ رَسُولِ اللَّهِ(ص)قَالَ:
«إِنَّ اللَّهَ کرِهَ لَکمْ أَیتُهَا الْأُمَّهُ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَهً وَ نَهَاکمْ عَنْهَا إِلَی أَنْ قَالَ
وَ کرِهَ النَّوْمَ قَبْلَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ وَ کرِهَ الْحَدِیثَ بَعْدَ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ».
(من لا یحضره الفقیه/‏۳/۵۵۶)
.
.